Mikroorganizmy są elementem środowiska rolniczego. Ich aktywność dotyczy wielu procesów zachodzących w glebie i wodzie. Mogą oddziaływać zarówno na roślinę uprawną jak i inne organizmy, znajdujące się na polach uprawnych, w tym chwasty, owady pożyteczne i szkodniki. Procesy zachodzące w przyrodzie z udziałem mikroorganizmów są bardzo liczne i jeszcze nie do końca poznane. Rolnictwo korzy- stało z ich pożytecznego oddziaływania od zarania dziejów, zanim jeszcze odkryto, nazwano i zbadano bakterie, wirusy czy grzyby.
W ostatnich latach, wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej konsumentów oraz wprowadzeniem obowiązku stosowania integrowanej ochrony roślin, zwiększyło się za- interesowanie różnego typu preparatami handlowymi, zawierającymi mikroorganizmy. Rolników interesuje możliwość wykorzystania tych preparatów w produkcji roślinnej.
Preparatów zawierających mikroorganizmy jest na rynku wiele. Są one bardzo różne i w różny sposób wprowadzane do obrotu. Należy pamiętać, że preparat – preparatowi nierówny: niektóre z nich są świetnie przebadane pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa, inne nie.
Preparaty zawierające mikroorganizmy, sprzedawane do stosowania w produkcji roślinnej, możemy podzielić na trzy grupy:
- środki ochrony roślin
- nawozy
- inne preparaty
Grupy te zostaną omówione kolejno. W zależności od grupy inna jest procedura wprowadzania preparatu do obrotu handlowego oraz odmienne uprawnienia, przy- sługujące klientowi w przypadku braku skuteczności.
Dla porządku przypomnijmy, że zgodnie z unijnym Rozporządzeniem 1107/2009, „mikroorganizmy” oznaczają każdą jednostkę mikrobiologiczną – w tym grzyby niż- sze i wirusy – komórkową lub bezkomórkową, zdolną do replikacji lub przekazywania materiału genetycznego.
ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN
Wśród preparatów zawierających mikroorganizmy najbardziej restrykcyjna, czaso- chłonna i kosztowna jest procedura rejestracji środków ochrony roślin. Konieczność wykonania wielu kosztownych badań oraz długotrwała i sformalizowana procedura re- jestracji są barierą dla małych firm. Koszty poniesione na rejestrację, producenci muszą wkalkulować w ceny preparatów handlowych, co powoduje, że ceny te są stosunkowo wysokie. Z drugiej jednak strony liczne badania prowadzone są w interesie rolnika – gwa- rantują bowiem skuteczność i bezpieczeństwo zarejestrowanych środków ochrony roślin.
Za rejestrację środków ochrony roślin, zawierających mikroorganizmy (podobnie jak za rejestrację wszystkich innych środków ochrony roślin), odpowiada w Polsce Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które na stronach internetowych prowadzi ogólnodostępny wykaz preparatów zarejestrowanych, ich producentów oraz sub- stancji aktywnych. Na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa znajdują się także etykiety zarejestrowanych środków. W etykiecie podane są, między innymi, rodzaj mikroorganizmu (bardzo szczegółowo, wraz z oznaczeniem szczepu) oraz jego zawartość w preparacie. Rejestry i etykiety środków ochrony roślin można zna- leźć na stronie: https://bip.minrol.gov.pl/Informacje-Branzowe/Produkcja-Roslinna/ Ochrona-Roslin, można odnaleźć je także, wpisując w wyszukiwarkę„rejestr środków ochrony roślin Ministerstwa Rolnictwa”.
W czerwcu 2016 środków ochrony roślin zawierających mikroorganizmy było na rynku polskim 11: 6 fungicydów i 5 insektycydów. Wśród nich: 4 zawierają bakterie, 2 wirusy i 5 grzyby. Przedstawia je Tabela 1.
Poza preparatami wymienionymi w tabeli 1., na rynku polskim, są zarejestrowa- ne dwa insektycydy Spintor 240 SC oraz Conserve oparte o spinosad, czyli toksynę bakteryjną. Środki te są zarejestrowane odpowiednio do zwalczania niektórych szkodników gryzących w roślinach sadowniczych i warzywnych (w tym, między innymi, stonki ziemniaczanej) oraz do ochrony roślin ozdobnych, uprawianych pod osłonami. Nie wymieniono ich jednak w tabeli 1., ponieważ nie zawierają mikroorganizmów, tylko związki wytworzone przez mikroorganizmy.
Środki ochrony roślin zawierające mikroorganizmy objęte są gwarancją producen- ta: jeżeli po zastosowaniu preparatu, zgodnie z zaleceniem producenta, środek nie zadziała – rolnik ma prawo do zwrotu kosztów na podstawie paragonu lub faktury.
NAWOZY
Część preparatów, zawierających w swoim składzie mikroorganizmy, jest zarejestrowanych w Polsce na podstawie przepisów o nawozach.
Ponieważ za rejestrację nawozów odpowiada w Polsce Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wykazy nawozów są dostępne na stronach internetowych Ministerstwa pod adresem http://www.minrol.gov.pl/Informacje-branzowe/Produkcja-ros- linna/Nawozy-i-nawozenie/Wykaz-nawozow Można odnaleźć je także, wpisując w wyszukiwarkę „rejestr nawozów Ministerstwa Rolnictwa”.
Rejestracja nawozów odbywa się po uzyskaniu pozytywnej opinii Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa PIB (w niektórych przypadkach także innych instytutów rolniczych). Przepisy, dotyczące rejestracji nawozów oraz preparatów nawozowych zawierających mikroorganizmy, są właśnie w Unii Europejskiej harmonizowane. Do czasu ukończenia prac przez Komisję Europejską i jednoznacznego wyjaśnienia pewnych kwestii Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi postanowiło czasowo wstrzymać rejestrację nawozów zawierających mikroorganizmy. Mamy zatem preparaty zawierające mikroorganizmy, które już trafiły do wykazu nawozów, ale obecnie (czasowo) nie ma możliwości rejestracji nowych.
Umieszczenie preparatu z mikroorganizmami w rejestrze nawozów jest dla rolnika pewną rękojmią: preparat został bowiem przebadany i stwierdzono jego przydatność do deklarowanego stosowania. Osoby zainteresowane zakupem nawozu zawierającego mikroorganizmy mogą w każdej chwili sprawdzić, czy znajduje się on w rejestrze.
Na podstawie rejestru MRiRW nie można jednak uzyskać informacji o składzie produktów zarejestrowanych, a jedynie o nazwie, producencie i numerze rejestracji. W przypadku nawozów nie ma także gwarancji skuteczności. Można jednak mieć pewność, że produkt został poddany ocenie przez niezależnych specjalistów i uzna- ny za bezpieczny oraz przydatny do zamierzonego zastosowania.
Wyszukanie dokładniejszych informacji o składzie zarejestrowanych nawozów jest trudne. Można ich poszukiwać tylko na stronach internetowych producentów po- szczególnych nawozów – nie mają one zatem statusu oficjalnych danych, tylko raczej charakter promocyjny. Różni producenci, zależnie od swojej woli i przyjętej strategii marketingowej, udzielają mniej lub bardziej precyzyjnych informacji odnośnie rodzaju mikroorganizmów w zarejestrowanych nawozach swojej produkcji oraz ich funkcji. Nie- którzy informują tylko, że produkowane przez nich nawozy zawierają mikroorganizmy, inni podają rodzaj mikroorganizmów i ich funkcję, np. „bakterie nitryfikujące”. Informacja ta jest jednak w każdym przypadku mniej precyzyjna niż dla środków ochrony roślin. Warto także podkreślić, że rejestracja nie obejmuje weryfikacji funkcji mikroorganizmów. Potwierdza jedynie, że nawóz (jako całość) jest przydatny do zamierzonego zastosowania. W procesie rejestracyjnym nawóz prawdopodobnie został przebada- ny, ale w odróżnieniu od środków ochrony roślin nie ma tu mowy o gwarancji skuteczności na polu u rolnika. Dane liczbowe, dotyczące rejestracji na mocy przepisów o nawozach, przedstawia Tabela 2.
INNE PREPARATY
Trzecia grupa preparatów zawierających mikroorganizmy, znajdujących się na rynku polskim, to produkty wprowadzane na rynek bez rejestracji. Jest to dość szeroka grupa produktów, obejmująca, między innymi, bakterie symbiotyczne roślin motylkowych, szczepionki mikoryzowe, środki wspomagające procesy kompostowania, przyspieszające humifikację, rozkładające osady ściekowe czy stosowane w biogazowniach. Zwykle prędzej czy później produkty mikroorganizmów stosowanych w tych procesach trafią na pole czy do sadu.
Można powiedzieć, że istnieje tu luka prawna: żadne przepisy nie wymagają rejestracji tych preparatów. Z jednej strony to wspaniała szansa dla ich producentów: brak rejestracji to brak związanych z tym kosztów i barier handlowych. Wprowadzenie do obrotu nowatorskich produktów jest możliwe bardzo szybko. Z drugiej strony – ponieważ produktów nie obejmuje żaden rejestr – osobie zainteresowanej niełatwo zorientować się w pełnej ofercie rynkowej wszystkich firm. Ponadto nie ma żadnej weryfikacji urzędowej potwierdzającej, że dany produkt działa, ale także – że jest on bezpieczny. Oczywiście najlepszą reklamą każdej firmy są zadowoleni użytkownicy. Jednak w przypadku wielu produktów mikrobiologicznych o ich działaniu można się wypowiedzieć po upływie sezonu wegetacyjnego, a biorąc pod uwagę zmienne warunki pogodowe, nawet po jeszcze dłuższym czasie.
Warto zatem pamiętać, że kupując niezarejestrowane produkty mikrobiologiczne, można zostać oszukanym i trafić na preparat całkowicie nieskuteczny. Na rynku zdarzały się przypadki nieuczciwych firm sprzedających przysłowiową„brudną wodę” i zarzekających się, że jest to cudowny preparat, który rozwiąże wszystkie problemy produkcji roślinnej w gospodarstwie. Zdarzają się także przypadki, kiedy sprzedawca (niezgodnie z prawdą) informuje, że produkt został urzędowo zweryfikowany i posiada rejestrację. Przed podjęciem decyzji o zakupie warto zatem sprawdzić, czy jest to prawda, na stronach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Mamy tylko dwa rejestry: środków ochrony roślin i nawozów. Jeżeli preparat nie znajduje się w żadnym z nich, to znaczy, że nie został zarejestrowany.
Uwaga! Jeżeli sprzedawca preparatu nierejestrowanego zaleca go do stosowania w ochronie roślin, to wiemy, że łamie prawo, ponieważ WSZYSTKIE preparaty
mikrobiologiczne, zwalczające organizmy szkodliwe, muszą z mocy prawa być w wykazie środków ochrony roślin. Sytuacje naruszeń tego przepisu należy zgłaszać Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Pamiętajmy, że kupując preparaty nierejestrowane, możemy polegać tylko i wy- łącznie na rzetelności sprzedawcy. W przypadku braku działania niezarejestrowane- go preparatu i odmowy dobrowolnego uiszczenia rekompensaty ze strony sprzedawcy szanse rolnika na uzyskanie jakiegokolwiek odszkodowania są bliskie zeru, nawet jeśli zdecyduje się na dochodzenie swoich praw przed sądem.
PODSUMOWANIE
Na rynku znajdują się trzy grupy preparatów zawierających mikroorganizmy:
- środki ochrony roślin, które są rejestrowane i dokładnie przebadane, a producent odpowiada za ich skuteczność
- nawozy, które są rejestrowane, ale producent nie gwarantuje ich skuteczności
- inne preparaty mikrobiologiczne, które można legalnie sprzedawać z powodu luki prawnej, ale które nie są przebadane przez niezależną jednostkę, nie ma także gwarancji ich skuteczności.
Przed podjęciem decyzji o zakupie warto zatem sprawdzić na stronach Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, czy dany preparat jest zarejestrowany do stosowania w produkcji roślinnej. Mamy tylko dwa rejestry:
- Środków ochrony roślin
- Nawozów
Jeżeli dany preparat nie znajduje się w żadnym z nich, to znaczy, że nie został zarejestrowany.
W przypadku zakupu niezarejestrowanych produktów mikrobiologicznych rolnik powinien w szczególny sposób kierować się renomą producenta, ponieważ nie ma tutaj żadnej innej gwarancji, że produkt zadziała, i że jest bezpieczny.
